Açık Format (Open Format) Nedir?

Benim de veri analizi ve görselleştirme süreçlerinde sıklıkla referanslarda bulunduğum bu tür merkezi yapılar kendileri ya da bağımsız organizasyonlarca belirlenen standartlar çerçevesinde verileri sunarlar. Bu verileri kullanarak üretilen ürünler de yine açık (lisanslar bağlamında) veya kapalı olacak şekilde kullanıma sunulur.

Açık Format (Open Format)

Açık format (open format), dijital verilerin saklanması için kullanılan, bir standart kuruluşu¹ tarafından özellikleri tanımlanan bir dosya formatıdır. Bu dosya formatı isteyen herkes tarafından kullanılabilir ve/veya uygulanabilir. Açık formatların aksine, kapalı formatlar (closed formats) ticari sır olarak kabul edilir.

Standart kuruluşları kullanım haklarıyla ilgili herhangi bir sınırlandırma -çoğu zaman- belirtmezler. Örneğin, açık format² hem ücretsiz ve açık kaynaklı hem de tipik yazılım lisanslı yazılımlar tarafından uygulanabilir ve genel, belirli konularda, belirli bölgelerle sınırlı vb. kapsamlarda hizmetler sağlayabilmektedirler. Açık formatlar³ ücretsiz dosya formatları (free file format⁴) olarak da adlandırılabilirler. Tabi, bu tür bir durumda, herhangi bir telif hakkı, patent, ticari marka kaydı veya diğer kısıtlayıcıların (kamu malı gibi) da söz konusu olmaması ve herhangi bir ücret gereksinimi bulunmaması gerekir.

Dosya formatı olarak ve yayınladığım yazılarda da sıklıkla bahsi geçen bazı örnekler;

JPEG 2000 (JP2) Joint Photographic Experts Group tarafından geliştirilmiş bir dosya formatı standardı (ISO / IEC 15444-1: 2000),
PNG (ISO/IEC tarafından bir standart haline getirilmiştir),
SVG (Wide Web Consortium (W3C) tarafından geliştirilmiştir),
WebP (Google tarafından On2 Technologies’in satın alınmasıyla elde edilen teknolojiye dayalı olarak geliştirilmiştir.),
MP3 (Moving Picture Experts Group, Matsushita, CCETT, Philips tarafından geliştirilmiştir.),
WebM (başlangıçta On2, Xiph, Matroska ve daha sonra Google tarafından geliştirilmektedir),
CSV (Comma-separated Values. CSV dosya formatı tam olarak standartlaştırılmamıştır. Temel fikir alanları virgülle ayırmak olsa da, alanların virgül ve satır sonları içermesi gibi durumlarda fikir karmaşık bir yapıya bürünmektedir⁵,
(X)HTML (HyperText Markup Language. W3C tarafından geliştirilmiştir),
Markdown,
LaTeX,
PDF (Portable Document Format. International Organization for Standardization (ISO) tarafından geliştirilmektedir.),
ZIP (‎Phil Katz‎, ‎PKWARE, Inc. tarafından geliştirilmektedir.),
tar (AT&T Bell Laboratories tarafından geliştirilmektedir.),
CSS (W3C tarafından bir standart haline getirilmiştir),
JSON (JavaScript Object Notation. RFC 8259, ECMA-404 standartlarına sahiptir.),
XML (Extensible Markup Language. Microsoft‎, ‎Ecma‎, ‎ISO‎/‎IEC tarafından geliştirilmektedir. ECMA-376, ‎ISO‎/IEC 29500 standartlarına sahiptir.),
YAML (YAML Ain’t Markup Language).

Farklı kurumlar / organizasyonlar farklı açık format tanımlarına sahip olabilmektedirler. Örneğin, Sun Microsystems için açık format şu kriterlere sahip olmalıdır.

Format, temel bir açık standarda dayanmaktadır.
Format, herkes tarafından görüntülenebilen ve erişilebilen topluluk odaklı bir süreçle geliştirilir.
Format, satıcıdan bağımsız (vendor-independent) standart organizasyonları tarafından onaylanır ve korunur.
Format tamamen belgelenmiştir ve halka açıktır.
Biçim özel / tescilli uzantıları içermez.

LINFO⁶ ise Free File Format bağlamında “herkesin okuması ve incelemesi için yayınlanan ancak patentler, telif hakları veya kullanımdaki diğer kısıtlamalar ile sınırlandırılamayacak herhangi bir format” ifadesine yer vermektedir⁷.

Standart Kuruluşu

Standart kuruluşu (standartlar organizasyonu, standartlar topluluğu, standartlar geliştiren organizasyon (SDO) veya standartlar belirleyen organizasyon (SSO)) öncelikli faaliyet olarak bir grubun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla teknik standartları geliştiren, koordine eden, yayınlayan, şartlara ve durumlara göre gerekli durumlarda revize eden ve/veya değiştiren, yeniden yorumlayan, başka bir şekilde üreten bir organizasyondur¹. Amaç, paydaşlar için belirli bir ortak payda oluşturmak ve gelişime katkı sağlamaktır. Öne çıkan kuruluşlardan bazıları; International Organization for Standardization, European Committee for Standardization ve American National Standards Institute.

Standartlar kişilerin ve/veya endüstrinin gereksinimlerine göre ilettikleri talepler doğrultusunda şekillenir ve genel olarak yasal bir zorunluluk oluşturmazlar. Ancak, bazı standartlar, düzenleyiciler tarafından belirli alanlarda yasal gereklilikler olarak kabul edilebilir ve zorunluluk olarak belirlenebilirler.