Veri, Enformasyon ve Bilgi
Veri analiz, görselleştirme ve raporlama sürecine dair yazılara devam edeceğim. Ancak, araya bir açıklama yazısı eklemekte fayda olacaktır. Bu süreçte, anlam karmaşasından sakınmak adına, kavramların ortak karşılığa sahip olması önemli.
Yazımızın konusu veri, enformasyon ve bilgi.
Veri, Enformasyon ve Bilgi
Yaşayışımız süresince çevremizi algılamak ve anlamlandırmak için bilgi yığınlarından faydalanırız. Bu süreçte bilginin kaynağı, zaman ve edinim sürecin bütünlüğünü oluşturur. Peki, bu ifadeler bizim için ne anlama gelmektedir? Öncelikle bu temel kavramları açıklayalım.
Veri
Veri, ham (işlenmemiş) en temel enformasyon parçacığıdır. Ölçüm, deney ve gözlem vb. yöntemlerle elde edilir. Elde ediliş biçimine göre; sayısal (numeric) verileri nicel, sayısal olmayan ve kategorik olarak nitelendirebileceğimiz verileri nitel olarak tanımlarız. Nicel veriler ayrışık ve sürekli olarak ayrıca tanımlanır1. Ayrışık veriler sayım yolu ile toplanıp çoğu zaman sayma sayıları cinsinden ifade edilirken, sürekli veriler ise ölçüm yoluyla toplanıp gerçel (reel) sayılar cinsinden ifade edilmektedir. Nitel veriler ise nominal ve ordinal olmak üzere gruplandırılır. Nominal veriler herhangi anlamlı bir sıralamaya tabi olmaksızın yazı ile ifade edilirken, ordinal veriler yazı ile ifade edilmekle birikte anlamlı bir şekilde sıralanabilmektedir2.
Nicel veya nitel olduğu fark etmeksizin, enformasyona dönüşmemiş veri tek başına bir anlam ifade etmez veya işlev gerçekleşirmez. Bu nedenle, elde ettiğimiz verileri sıralama, gruplandırma gibi bir dizi işlemden geçirerek enformasyona dönüştürürüz. Böylelikle elde ettiğimiz veriler bir bağlam çerçevesinde anlam ve işlev kazanır3.
İstatistikte ise veri, yorumlamak ve sunulmak amacıyla toplanmış, çözümlenmiş ve özetlenmiş verileri ifade etmektedir.
Veriye örnek olarak, kişi isimleri, doğum tarihleri, telefon numaraları, adresler, sınav notları, Antalya ilinin yıllık sıcaklık değerleri verilebilir.
Enformasyon
Enformasyon, bir bağlam/konu çerçevesinde derlenmiş bilgi parçası olarak ifade edilebilir. Belirli bir bağlam çerçevesinde derlenen bilgi bir süzme sürecinden geçirilip sınıflandırıldıktan sonra bilgiye dönüşmektedir. Bilgiye göre daha dar bir anlam ifade etmektedir. Bir amaca yönelik olarak düzenlenmiştir. Veri anlamlandırıldığı aşamada enformasyon haline gelir4.
Örneğin, bu yıl canlı doğan bebek sayısı geçen yıldan daha yüksektir.
Thomas H. Davenport ve Laurence Prusak verilerin enformasyona dönüştürülmesi sürecinde şu aşamaları dikkate alır;
- Contextualized: Verilerin hangi amaç doğrultusunda toplanması,
- Categorized: Analize uygun birimleri ve temel bileşenlerin bilinmesi,
- Calculated: Verilerin matematiksel veya istatistiksel olarak analiz edilmesi,
- Corrected: Verilerin hatalardan arındırılmış olması,
- Condensed: Verilerin en yalın şekilde özetlenmesi
Bilgi
Bilgi ise enformasyona dönüştürülmüş verilerin biçimlendirilmiş ve anlamlandırılmış halidir. Karar verme sürecinde bilgiyi kullanırız. Taylor’a göre bilgi, bireylerin akıllarında tecrübe ile biçimlenir ve çeşitli unsurların karışımından oluştuğu için yalın ve/veya basit olamaz5.
Örneğin, yılın ilk çeyreğindeki Perakende satış hacmi son çeyreğinden 3 kat daha fazladır.
Yukarıdaki grafik bilgi hiyerarşisini göstermektedir. Grafikte de görüldüğü üzere, teknik ve bilişsel eylemler de aşamalarla ilişkilendirilmektedir. Bu süreçte amaç her zaman veriler üzerinden karar aşamasında kullanılacak bilgiye ulaşmaktır.