Bilgi Mimarisi (Information Architecture) Nedir?

Veri bilimleri çerçevesinde, bilginin kullanımı kadar bu bilgiye erişimin ve bilgi sunumunun (kullanıcı merkezli tasarım ve etkileşim tasarımı gibi) da kolay bir şekilde sağlanması önem arz etmekte. Veri tabanları, kütüphaneler, web sayfaları ve uygulama içeriklerinde bilgiye (içerik) ulaşım hızlı ve açık olmalıdır. Bu vesile ile, aşırı bilgiye maruz kalan kullanıcılara aradıkları bilgilere ulaşabilecekleri çeşitli teknolojik olanaklar ve çeşitler yollar sunulmakta. Bu noktada öne çıkan ifadelerden biri bilgi mimarisi.

Bilgi Mimarisi (Information Architecture)

Bilgi mimarisi, teknolojinin kendisinden çok kullanıcıların aktiviteleri, erişim sağlanan bilginin niteliği gibi yararları kapsamaktadır. Bu bilgi akışı çoğunlukla web siteleri ve web uygulamaları üzerinden sağlansa da zaman içerisinde, teknolojinin etkisiyle çeşitlilik de söz konusu olmaktadır. Farklı cihazlar ve benzeri çeşitlilik de göz önünde bulundurulduğunda, bilgi patlaması kullanıcının bilgi içerisinde kaybolmasına neden olmaktadır. Bu sebeble, bilgi belirli bir düzende ve hiyerarşide sunularak kullanıcının ihtiyaç duyduğu bilgiye kolaylıkla ulaşması amaçlanmaktadır. Arayüz tasarımı bu açıdan önemli bir katmandır. Richard Saul Wurman, bu süreci bir meslek olarak ele alıyor ve “Giderek daha karmaşık bir hal alan bilgiyi düzenleyecek, bunu yaparken de yaratıcılıktan taviz vermeyeceklerin mesleği” şeklinde ifade ediyor.

Kullanıcı odaklı ve kullanılabilirlik testleri yapılarak tasarlanmış arayüzlere sahip web sayfaları, benzer içeriğe sahip diğer web sitelerine göre kullanıcılar tarafından daha çok tercih edilmektedir. Bu nedenle web sitelerinin tasarlanmasında kullanıcı özelliklerinin dikkate alınması gerekir. Kullanıcı özelliklerine göre tasarlanan web siteleri, kullanıcılara daha etkin bir içerik sunmakta, site içinde kaybolmadan ve gereksiz işlemler yapmadan bilgiye erişme olanağı sağlamaktadır. Web sitelerinin kurulum aşamasında olduğu kadar var olan sitelerin değerlendirilmesinde de kullanılabilirlik testleri ile sınanması yaygınlık kazanmaktadır¹.

Öncelik her zaman kullanıcıların ihtiyaçları doğrultusunda belirlenmelidir. Mantıksal ve görsel karmaşadan uzak, bilginin bölümler halinde sunulduğu, arka plan ve/veya reklam gibi içeriği ve algıyı bölen elemanların olmadığı veya sınırlandırıldığı yapılar kullanıcı etkileşiminin daha yoğun olmasını ve hızlı bir şekilde bilgiye ulaşabilmelerini sağlayacaktır.

Başarılı bir Web projesine, öncellikle, o Web sitesinin hedefini iyi anlamak ile başlamak gerekiyor. Bir Web sitesinin şirket yönlü amacı, bir “şeyler” satmak, bir “şeyler” satmaya yardımcı olmak; daha fazla kar sağlamak, şirket markasını tanıtmak ya da daha iyi pazarlamak olabilir. İşin garip yanı, şirket hedeflerinin hiçbiri, genelde, bir Web sitesi kullanıcısının hedefleri ile uyuşmaz. Bir Web sitesi kullanıcısının hedefleri ise, en uygun fiyatı bulmak, siteye geliş amacını gerçekleştirmek ya da bir tüketici olarak kendini özel hissetmek olabilir. Görüldüğü gibi iki grubun da hedefleri birbirlerinden çok farklı. Peki biz, Web çalışanları, tasarımcılar, proje yöneticileri, yazılımcılar, bu bahsettiğim iki grubu aynı anda nasıl memnun edebiliriz? Bu iki hedefin yani şirket hedeflerinin ve kullanıcı hedeflerinin birbirinden farklı olmalarına rağmen, birbirine yakınlaştırıp, her iki grubu da tatmin edecek bir yöntem var mı?²

Bilgi Mimarisinin 3 Prensibi

Bilgi mimarisinde şu üç bileşenin birbiriyle olan etkileşimi oldukça önemlidir³:

• Ontoloji, Belirli anlamların düzenlenmesi, farklı elemanların tanımlanması stratejisidir.
• Sınıflama, tanımlanan bir hedefe ulaşabilmek için bir yapının veya parçaların organize edilmesidir.
• Koreografi, ontolojinin ve sınıflamanın, spesifik bir bağlamda birbiriyle olan etkileşimi / uyumudur.

Genel olarak tanımlarda kullanıcıları ön planda tutsam da, söz konusu bilgiye erişim olduğu için arama motorlarını da sürece dahil etmemizde fayda olacaktır. Neticede, bilgiye ulaşma aşamasında popüler yollardan biri arama motorları aracılığıyla indekslenmiş içerikler arasında gezinmektir. Bu sebeple, görünen arabirim kadar arama motorlarının indeks yetkinliklerine hizmet eden yapılar (bkz. Site Haritası, Rich Snippets) da yine dolaylı olarak kullanıcılar için değer olarak ifade edilebilir. Bu nedenle, bilgi mimarisi SEO (Search Engine Optimization) çalışmalarının da önemli bir parçası olarak konumlanmaktadır⁴.

Son Olarak

Özetlemek gerekirse, bir içerik sitesi kullanıcıya ilgili içerik bağlamında bulunduğu sayfada içeriği net bir şekilde göstermeli, ilgili içeriklere bağlantılar sunmalı (navigasyon), konumunu belirtmelidir. Bir e-ticaret sitesinde içerik ürün sayfası temelinde şekillenir. Bu defa ilgili ürün kolay bir şekilde erişilebilir olmalı, ürün ve ödeme işlemleri kullanıcının konumunu net bir şekilde ifade ederek sonuç aksiyona doğru kullanıcıyı yönlendirmelidir.