LaTeX Nedir? Nasıl Kullanılır?

Zotero ve Markdown yazılarının ardından yine yazım süreçlerine çözüm olarak kullanılan, farklı araçlarla birlikte blog yazımı da dahil olmak üzere özellikle akademik çerçevede (özellikle matematik1, bilgisayar bilimi, ekonomi, mühendislik, dil bilimi, fizik, istatistik ve kantitatif psikoloji) oldukça kapsamlı çözümler üreten bir diğer sistem ile devam edelim.

AA

TeX

LaTeX tanımı öncesinde kısaca TeX’e değinmekte fayda var. TeX, güçlü bir dizgi sistemidir. Stanford Üniversitesi’nden Donald Knuth tarafından oluşturulan sistem yazarlar ve yayıncılar için yüksek kaliteli teknik kitaplar ve makaleler üretebilmeleri amacıyla geliştirilmiştir. Özellikle, karmaşık matematiksel ifadeleri1 kolaylıkla biçimlendirme imkanı sunması ile öne çıkmaktadır2 3.

TeX giriş dosyaları ASCII kodlu gösterimlerdir (ASCII-coded representation), bu sayede yazarlar, editörler ve yayıncılar yayınları kolaylıkla paylaşabilmekte ve araştırma sonuçlarının elektronik olarak yayınlanmasını ve dağıtılmasını sağlamaktadırlar4.

LaTeX

LaTeX, TeX dizgi programı için yüksek kaliteli bir belge düzenleme / dizgi sistemidir; teknik ve bilimsel dokümantasyon üretimi için tasarlanmış özellikleri içerir5. LaTeX, bilimsel belgelerin iletişimi ve yayınlanması için fiili bir standart (de facto standard) olarak ifade edilebilir. LaTeX’i bir kelime işlemcisi olarak değerlendirmemek gerekir. Bu nedenle dokümanlarının görünümü hakkında çok fazla endişe duymadan, içeriği (matematiksel formüller1, teknik ifadeler vb.) doğru bir şekilde elde etmeye odaklanmak gerekir.

LaTeX Project Public License (LPPL) koşulları altında ücretsiz bir yazılımdır, CTAN sunucuları üzerinden dağıtılır veya TeX User Group (TUG) veya üçüncü taraflarca sağlanan, kolayca kurulabilir ve kullanılabilir TeX dağıtımlarının bir parçasıdır.

TeX tanımında da bahsi geçtiği üzere, LaTeX TeX dizgi sistemi üstünde çalışmaktadır. Bu nedenle, tek başına işleyen bir dizgi programı (stand-alone typesetting program) değildir. Günümüzde, LaTeX ve üzerine kurulu çoğu paket, önemli TeX dağıdımlarının çoğunda ön tanımlı bileşenler olarak sunulmaktadır.

En basit şablonunu şu şekilde yapabiliriz:

\documentclass{article}
\usepackage{}
\title{}
\date{}
\begin{document}
Text
\end{document}

Şimdi, bu tanım üzerinden basit bir metin işlemi gerçekleştirelim:

\documentclass{article}
\title{Cartesian closed categories and the price of eggs}
\author{Jane Doe}
\date{September 1994}
\begin{document}
   \maketitle
   Hello world!
\end{document}

Yukarıdaki temel dosya işleminin çıktışı şöyle olacaktır:

LaTeX

Şahane, değil mi? Örneği biraz daha geliştirelim ve matematiksel formüllere yer verelim.

\documentclass[12pt]{article}
\usepackage{amsmath}
\title{\LaTeX}
\date{}
\begin{document}
  \maketitle
  \LaTeX{} is a document preparation system for the \TeX{}
  typesetting program. It offers programmable desktop
  publishing features and extensive facilities for
  automating most aspects of typesetting and desktop
  publishing, including numbering and cross-referencing,
  tables and figures, page layout, bibliographies, and
  much more. \LaTeX{} was originally written in 1984 by
  Leslie Lamport and has become the dominant method for
  using \TeX; few people write in plain \TeX{} anymore.
  The current version is \LaTeXe.

  % This is a comment, not shown in final output.
  % The following shows typesetting power of LaTeX:
  \begin{align}
    E_0 &= mc^2                              \\
    E &= \frac{mc^2}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}
  \end{align}
\end{document}
LaTeX

Başlangıçta yazım biçimi biraz karışık gelebilir. Ancak, oluşturduğunuz script’ler ve örnek işlemlerin ardından hızlı bir şekilde makaleler ve sunumlar (dergi makaleleri, teknik raporlar, kitaplar ve slayt sunumları) oluşturabileceğinizi ve farklı formatta çıktılar üretebileceğinizi göreceksiniz.

Ayrıca, aşağıdaki örnekleri de LaTeX editörü ile görüntüleyerek sonuçları inceleyebilirsiniz.

\documentclass{article}
\usepackage[frame,graph,arrow]{xypic}
\begin{document}
\xygraph{
[]!{<10mm,0mm>:}
A (:[dll]  B ( :[dl] 2 ,
               :[dr] C ( :[dl] D (:[dl] 3,
                                  :[dr] 1),
                         :[dr] 4)),
    :[drr] E ( :[dl] F ,
               :[dr] 6))
}
\end{document}

\documentclass{article}
\usepackage[frame,graph,arrow]{xypic}
\begin{document}
\xygraph{
[]!{<10mm,0mm>:}
A (:[dll]  B ( :[dl] 2 ,
               :[dr] C ( :[dl] D (:[dl] 3,
                                  :[dr] 1),
                         :[dr] 4)),
    :[drr] E ( :[dl] F ,
               :[dr] 6))
}
\end{document}

\documentclass{article}
\usepackage{array}
\newcolumntype{B}{>{\bf}l<{)}}
\begin{document}
\begin{tabular}{Bl}
a & 1 \\ c & 2
\end{tabular}
\end{document}

LaTeX Kullanımı

LaTeX yazımı için bir editöre ihtiyaç duyulmaktadır. Farklı işletim sistemleri ve çevrimiçi (örn. overleaf6) erişim için pek çok editör kullanılabilir. Uygulamalar için Getting LaTeX7 sayfasındaki uygulamaları inceleyebilirsiniz. macOS için MacTeX uygulamasını8 önerebilirim.

Kullanacağınız editörü belirlemenizin ardından9 10 elbette temel yazım biçimine aşina olmanız gerekir. Yukarıda yer verdiğim örnekler bu anlamda güzel bir başlangıç olacaktır. Ardından, Wikibooks > LaTeX/Yeni Başlayanlar ve An introduction to LaTeX ile ilerleyebilirsiniz11.

Script Paylaşımı

Açıklama ve örneklemeler içerisinde TeX biçiminin script olarak paylaşılabileceğinden bahsetmiştim. Tezler, makaleler, sunumlar kuruluşlar ve elbette kişisel tercihler çerçevesinde belirli bir yapı üzerinden yürütülebilmektedir. TeX bize hazırladığımız içerikler için çeşitli şablonlar oluşturma imkanı sunar. Bu sayede, oluşturduğumuz şablonu tüm işlemlerimizde kullanabilir ve/veya farklı kişilerle paylaşabiliriz. Örneğin, MDPI tarafından oluşurulan ve paylaşılan şablonu Preparing Manuscripts in LaTeX12 başlığı altında görüntüleyebilirsiniz. Ayrıca, yayınlanmış farklı şablonlara CTAN13 ve LaTeX Templates14 üzerinden de ulaşabilirsiniz.